Tiền sử và lịch sử Trung Hoa

  

Tiền sử và lịch sử Trung Hoa Trong thời đồ đá mới, nguồn gốc chính ngọc bích được biết đến tại Trung Hoa đối với đồ dùng bằng ngọc bích dành cho đời thường và nghi thức là những lớp trầm tích nay đã cạn kiệt tại vùng Ninh Hảo trong vùng châu thổ sông Dương Tử thuộc văn hóa Đông Chu trước công nguyên và trong một vùng ở tỉnh Liêu Ninh và Nội Mông Cổ. Ngay trước 6000 năm Tây lịch ngọc bích ở Dushan thuộc Tân Cương đã được khai thác. Vào cuối triều Yên của nhà Thương tại An Dương, đồ trang sức bằng ngọc bích Dushan đã được khai quật lên từ mộ các vua nhà Thương. Ngọc bích được dùng là các đồ vật đời thường và nghi lễ, từ các vật dụng trang trí trong nhà cho đến quần áo bằng ngọc bích dành cho người chết (ngọc thù). Ngọc bích được xem như là “ngọc của hoàng đế” . Từ những triều đại sớm nhất của Trung Hoa cho đến tận ngày nay, các trữ lượng ngọc bích được dùng nhiều nhất không chỉ từ vùng Hòa Điền ở tỉnh Tân Cương miền tây Trung Hoa mà còn từ những nơi khác của Trung Hoa nữa, tỷ như Lan Thiên, Thiểm Tây. Ở đó, ngọc bích nephrite trắng và xanh nhạt được tìm thấy trong những mỏ đá nhỏ và dưới dạng đá cuội và tảng trong các dòng sông chảy từ rặng Tần Lĩnh hướng về phương bắc chảy vào vùng sa mạc Takla-Makan. Thu lượm ngọc bích ở sông đã tập trung ở ốc đảo Yarkand, Bạch Ngọc Giang và Hắc Ngọc Giang. Từ vương quốc Hòa Điền, trên chặng phía nam của Con đường Tơ lụa, vật triều cống hàng năm cho triều đình Trung Hoa bao gồm bạch ngọc quý nhất và tại đó chúng được biến thành các tác phẩm nghệ thuật bởi các nhà thủ công khéo tay vì ngọc bích được xem như quý hơn vàng hoặc bạc. Ngọc bích trở thành một loại vật liệu được ưa thích để làm thủ công các đồ vật cho giới sỹ phu Trung Hoa, tỷ như nghiên bút lông, cũng như đầu ngậm của tẩu thuốc phiện, vì người ta tin rằng khi người hút hít thở qua lõi ngọc bích của một chiếc tẩu như thế sẽ được trường thọ. Jadeite, với mầu xanh nhạt ngọc bảo, hồng, xanh nhạt hơi pha đỏ của hoa oải hương, mầu cam và nâu của nó đã chỉ được nhập cảng từ Miến Điện vào Trung Hoa từ khoảng sau 1800. Sắc xanh rực rỡ đa dạng đã trở nên nổi tiếng như Ngọc bích Feicui hoặc Bói cá. Nó đã nhanh chóng thay thế cho nephrite với tư cách là Ngọc bích hoàng đế đa dạng. Trong chuỗi dài lịch sử nghệ thuật và văn hóa của đế chế khổng lồ Trung Hoa, ngọc bích vẫn luôn luôn có một ý nghĩa rất đặc biệt, đại để có thể so sánh với vàng và kim cương ở Tây phương. Ngọc bích không những đã được sử dụng cho những đồ vật và họa tiết thờ phụng tinh tế nhất mà còn được dùng trong các trang bị mồ mả dành cho các thành viên cao cấp của hoàng tộc. Ngân khố Quốc gia Triều tiên số 191, một Vương miện bằng vàng với Ngọc bích có hình dấu phẩy, được khai quật từ Mộ Thiên Mã của Vương quốc Silla đến thế kỷ thứ 5 sau công nguyên. 1. Tiền sử và lịch sử Triều Tiên thời sơ khai Sự sử dụng ngọc bích và ngọc xanh khác đã là một truyền thống lâu đời ở Triều Tiên khoảng 850 trước công nguyên. Ngọc bích được tìm thấy số nhiều ở các nhà hầm và nơi chôn cất. Sản xuất thủ công “ngọc bích” có hình dấu phẩy và hình trụ bằng cách sử dụng các vật liệu như ngọc bích, khoáng microcline, ngọc thạch anh, v.v. ở nam Triều Tiên khởi nguyên từ Thời kỳ Giữa Đồ gốm Mumun. Ngọc bích hình dấu phẩy được tìm thấy trên một vài vương miện bằng vàng của vương triều Silla sau công nguyên 300/400–668 và nơi chôn cất xa hoa của giới ưu tú của Tam Vương quốc Triều Tiên. Sau khi nhà nước Silla thống nhất được Bán đảo Triều tiên năm 668 sau công nguyên, việc đại chúng hóa nghi thức tang chế liên quan đến Phật giáo dẫn đến sự tiêu vong việc sử dụng ngọc bích hàng hóa cho người chết có uy tín trong tang chế.  2. Văn minh Māori    Ngọc bích Nephrite ở New Zealand được biết đến như pounamu theo ngôn ngữ Māori, đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa Māori. Nó được xem như một taonga, hoặc kho tàng, và do đó được bảo vệ theo Hiệp ước Waitangi, và việc khai thác nó được theo dõi nghiêm ngặt và chặt chẽ. Nó chỉ được tìm thấy ở South Island của New Zealand, phát âm là Te Wai Pounamu bằng ngôn ngữ Māori — “Vùng đất có Nước Đá Xanh”, hoặc Te Wahi Pounamu — “Chỗ Đá xanh” . Dụng cụ, vũ khí và đồ trang sức được làm từ ngọc bích, nhất là rìu lưỡi vòm, dùi cui ngắn, và mặt đeo cổ. Những thứ này được tin rằng có sức mạnh linh thiêng của nó, được truyền từ đời này sang đời kia như gia bảo, và thường được dùng như tặng vật để đánh dấu các thỏa ước quan trọng.  Một tên gọi dành cho nephrite jade trong tiếng Anh New Zealand là “đá xanh”. Trong khi được sử dụng rộng rãi để mô tả vật chất được dùng để làm các mặt hàng trang sức cho thương mại du lịch, đây là một cách dùng sai từ và thế là gây ra lầm lẫn. Đá này phải được tham chiếu một cách chính xác như "nephrite" hoặc "nephrite jade". Đồ nữ trang bằng nephrite theo kiểu Maori được phổ biến rộng rãi đối với người địa phương và du khách, mặc dù một số ngọc bích được sử dụng để làm hàng ở đây hiện nay được nhập cảng từ British Columbia và một số nơi khác. Ngọc bích là vật liệu hiếm và quý ở Trung Mỹ thời Tiền-Columbia. Nguồn gốc duy nhất từ đó các nền văn hóa bản xứ khác nhau, tỷ như Olmec và Maya, có thể tìm được ngọc bích nằm ở thung lũng sông Motagua ở Guatemala. Ngọc bích đã từng là một món hàng của giới ưu tú, và đã được chạm khắc theo nhiều cách phong phú khác nhau cho dù phục vụ như một phương tiện truyền đạt trên đó các hình-tự biểu tượng được mô tả hoặc được tạo hình thành các tượng nhỏ biểu trưng. Một cách tổng quát, vật chất này có tính biểu trưng cao, và nó thường được dùng để biểu diễn các tập tục và nghi thức ý thức hệ.  Ngày nay, Guatemala sản xuất ra ngọc bích Jadeite với nhiều mầu sắc phong phú, từ tím hoa cà của tử đinh hương đến xanh dương, xanh lục, vàng và đen. Đây cũng là nguồn gốc của nhiều màu sắc mới, bao gồm “Ngọc bích Cầu vồng” và “Ngọc bích ngân hà” độc nhất vô nhị có những lớp dát bên ngoài tự nhiên bằng vàng, bạc, và bạch kim. 3. Tiền sử và lịch sử Ấn độ Đền của giáo phái Jainism) ở làng Kolanpak quận Nalgonda, bang Andhra Pradesh, ở Ấn độ là nơi thờ một bức tượng Mahavira cao 5 foot (1.5 m), được tạc hoàn toàn bằng ngọc bích. Đây là điêu khắc lớn nhất thế giới được làm ra từ một khối ngọc bích duy nhất. 4. Ngọc bích giả Nhiều khoáng chất được bán như ngọc bích. Một số trong số này là: khoáng serpentine[2] (cũng còn gọi là bowenite), carnelian, aventurine quartz, glass, grossularite, vesuvianite, soapstone (và các loại khoáng steatites tỷ như đá shoushan- một loại đá khai thác ở Phúc Châu thuộc tỉnh Phúc Kiến và mới đây là khoáng chrysoprase của Úc. “Ngọc bích Triều Tiên”, “Ngọc bích Tô châu”, “Ngọc bích Styria” _ một tỉnh thuộc Áo, ”Ngọc bích mầu olive”, và “Tân Ngọc bích”  … tất cả thực sự đều là khoáng serpentine; “Ngọc bích xứ Transvaal”_ Nam Phi hoặc “Ngọc bích Phi châu” là khoáng grossularite; “Ngọc bích Hòa bình” là một hỗn hợp khoáng serpentine, stichtite, và thạch anh; “Ngọc bích Núi” được nhuộm mầu cẩm thạch dolomite. Trong hầu hết từ điển, từ Hán 'yù' (玉 _ ngọc) được dịch sang tiếng Anh là “jade” (ngọc bích). Tuy nhiên điều này thường dẫn đến một ngộ nhận: người Trung Hoa, Triều Tiên và người Tây phương nói chung thường không thẩm định được khái niệm văn hóa của “jade” vốn phổ thông ở Trung Hoa và Triều Tiên nhiều hơn ở Tây phương. Một bản dịch chính xác hơn cho tích chất riêng biệt này của nó sẽ là “đá quý/đá trang sức”. Ít khi nào, nếu như đã từng, nó được sử dụng một mình để gọi tên “đúng” là jade) trong tiếng Quan Thoại; ví dụ người ta thường dùng từ 'ying yu' (硬玉, 'hard jade' _ ngọc bích cứng) để chỉ jadeite, hoặc 'ruan yu' (軟玉, 'soft jade' _ ngọc bích mềm) để chỉ nephrite. Các tên gọi bằng tiếng Hán để chỉ nhiều loại đá trang sức không phải là ngọc bích cũng hợp nhất hóa từ ngữ 'yù' (ngọc), và nó được người bản địa hiểu một cách rộng rãi rằng những loại đá này không phải là, thật thế, thứ nephrite và jadeite quý giá thật sự. Ngay cả như vậy, vì lý do thương mại, tên của các loại đá này cũng được dịch sang tiếng Anh là “jade”, và tập tục này tiếp tục đánh hỏa mù những người không cẩn thận. Ngọc bích giả được bán ra cho công chúng như các đồ trang sức hoặc đá viên không đắt tiền. Nephrite và jadeite được bán như đồ trang sức tinh tế giá cao hơn đáng kể so với các loại đá giả có giá trị một nửa xuất xứ từ các cửa hàng bán các loại mẩu thừa thấp hơn. Những nhà buôn danh tiếng có thể cung cấp tên khoa học của các loại đá “jade” cụ thể theo yêu cầu, mặc dù các nhân viên bán hàng bán ra các loại jade giả có thể không ý thức được rằng vô số loại đá được bán ra dưới tên đó.  5. Gia công    Ngọc bích có thể được gia công. Có ba phương pháp chính, đôi khi được xem như Hệ thống Xử lý ABC.     * Jadeite loại A chưa được xử lý bằng bất cứ cách nào ngoài việc đánh bóng bề mặt bằng sáp ong.     * Xử lý loại B bao gồm việc cho tiếp xúc một mảnh jadeite bị tỳ vết nhưng lại có hứa hẹn tốt với các chất tẩy hóa học và/hoặc các loại acid rồi phối nó với một loại nhựa polymer trong. Điều này dẫn đến một cải thiện đáng kể tính trong suốt và mầu sắc của chất liệu. Hiện nay, quang phổ học hồng ngoại là phép thử nghiệm chính xác nhất để phát hiện ra polymer trong jadeite.     * Ngọc bích loại C đã được tẩy và nhuộm màu một cách nhân tạo. Mầu đỏ của ngọc đỏ có thể được làm tăng thêm bằng nhiệt. Các tác dụng ít nhiều không kiểm soát được có thể dẫn đến một mầu nâu bệt. Trong mọi trường hợp thì vẻ mờ đục thường mất đi.     * Loại ngọc bích B+C là một kết hợp của loại B và C: vừa được nhuộm nhân tạo vừa được ngâm. Loại Ngọc bích D chỉ dẫn một loại đá ghép như một sự kết đôi gồm một phần trên bằng ngọc với một phần đỡ bằng nhựa dẻo. Nguồn: Fred Ward